Historia nowomiejskiej oświaty

Pierwsza wzmianka o szkole parafialnej pochodzi z roku 1619 i znajduje się w aktach kościelnych. Szkoła ta mieściła się w murowanym budynku w pobliżu kościoła i pozostawała pod zarządem miejscowego proboszcza. Po pożarze starego budynku szkolnego w roku 1820 nauka odbywała się w sześciu wydzierżawionych budynkach. W latach 1843 - 1844 pobudowano nową szkołę o dwóch izbach lekcyjnych z mieszkaniem dla nauczyciela. Budynek szkoły zlokalizowano przy Zielonym Rynku. Do szkoły uczęszczały dzieci katolickie i ewangelickie z Nowego Miasta i kilku pobliskich wsi. Władzę nad szkołą w dalszym ciągu sprawowali księża, którzy zarazem byli inspektorami szkolnymi do roku 1873. Od roku 1854 dzieci ewangelickie zaczęły pobierać naukę w oddzielnej szkole, tzw. "Pastorówce".

Szkoła ta była filią szkoły katolickiej. W owym czasie Nowe Miasto liczyło 1229 mieszkańców. Z tej liczby stanowili: 701 - katolicy, 173 - ewangelicy, 355 - Żydzi. W roku 1871 Żydzi otworzyli dla swoich dzieci własną szkołę, która mieściła się przy ul. Garncarskiej obok nowopobudowanej bożnicy. W roku 1890 pobudowano nową szkołę przy ul. Poznańskiej.

Druga połowa XIX w. To okres wzmożonej germanizacji. Władze pruskie w 1897 r. zlikwidowały ostatecznie naukę języka polskiego w szkołach nowomiejskich. Wyrazem sprzeciwu i oporu przeciwko pogłębiającemu się procesowi germanizacji był strajk szkolny dzieci nowomiejskich w listopadzie 1906 r. Dzieci odmówiły przyjęcia podręczników katechizmu i historii biblijnej drukowanych w języku niemieckim. Odmówiły również odpowiadania w języku niemieckim. Jako karę nauczyciele niemieccy zastosowali chłostę, areszt i przedłużenie nauki. W czasie I wojny światowej ucisk germanizacyjny zmalał.

Dzień 27 grudnia 1918 r. przyniósł wolność ziemi nowowomiejskiej, a w szkołach zabrzmiała mowa i dźwięki polskich pieśni patriotycznych. Po latach pruskiego ucisku język polski stał się językiem wykładowym. W roku 1922 zniesiono ewangelicką gminę szkolną a dzieci i majątek wcielono do gminy katolickiej. Dzieci ewangelickie nie wyraziły zgody na uczęszczanie do szkoły polskiej. Uczęszczały więc początkowo do prywatnej szkoły w Klęce, a później dojeżdżały do Jarocina. W dniu 1 września 1930 r. szkoła w Nowym Mieście otrzymała ustrój szkoły czteroklasowej II stopnia. Dużym wydarzeniem w historii szkoły była uroczystość zorganizowania z okazji 600-letniej rocznicy zwycięstwa pod Płowcami. Z tej okazji nauczycielstwo całego powiatu jarocińskiego ufundowało tablicę pamiątkową, która 26 września 1931 roku została wmurowana w budynku szkoły przy ul. Poznańskiej. Oprócz publicznej szkoły istniała również publiczna szkoła dokształcająca zawodowa oraz prowadzono kursy oświaty pozaszkolnej dla dorosłych.

W czasie okupacji niemieckiej działalność polskiej szkoły została wstrzymana. W dniu 25 sierpnia 1940 r. w budynku szkolnym przy Zielonym Rynku założono Schule fur polnische Kinder - szkołę dla polskich dzieci. Była to dwuoddziałowa szkoła, do której zmuszone były uczęszczać polskie dzieci z Nowego Miasta, Klęki, Dębna, Wolicy Koziej i Aleksandrowa. Niemieckie nauczycielki ucząc języka niemieckiego przygotowywały polskie dzieci do przyszłej pracy dla Niemców. W czasie trwania nauki dzieci były zmuszane do różnych ciężkich prac polowych u gospodarzy niemieckich.

Dnia 22 stycznia 1945 roku Nowe Miasto zostało wyzwolone. Wśród wielu obywateli Nowego Miasta, którzy stracili życie w czasie okupacji, znaleźli się: Walenty Kędzierski i Franciszek Nowak - nauczyciele szkoły nowomiejskiej. Dla uczczenia pamięci wszystkich nauczycieli gminy , poległych w czasie okupacji hitlerowskiej, na budynku szkoły przy ul. Poznańskiej wmurowano okazałą tablicę pamiątkową. Po wyzwoleniu, już w marcu 1945 r. rozpoczęła działalność publiczna szkoła powszechna. Mieściła się ona w trzech budynkach: przy ul. Poznańskiej, na Zielonym Rynku oraz w tzw. "Pastorówce". Naukę w szkole rozpoczęło 207 uczniów. Mijały kolejne lata szkolne. Siedmioklasowa szkoła podstawowa w Nowym Mieście pracowała w coraz trudniejszych warunkach. Zapadła decyzja o budowie nowego obiektu szkolnego.

W dniu 12 października 1966 r. oddano do użytku nowy budynek szkolny typu pawilonowego o łącznej powierzchni użytkowej 1665 m².

Szkole nadano imię gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. 1 września 1973 r. nowomiejska szkoła, jako pierwsza w byłym powiecie jarocińskim, została Zbiorczą Szkołą Gminną. Kuratorium Oświaty i Wychowania w Poznaniu w uznaniu osiągnięć w pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej przyznało Zbiorczej Szkole Gminnej w Nowym Mieście nad Wartą prawo posiadania sztandaru. Uroczystość wręczenia sztandaru odbyła się 12 października 1976 r.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych po oddaniu do użytku nowej szkoły podstawowej w Klęce nauka odbywała się na jedną zmianę, a obwód szkolny obejmował 2 miejscowości - Nowe Miasto nad Wartą i Wolicę Kozią. Budynek szkolny stopniowo poddawany był  modernizacji. Oddano do użytku nowoczesną kotłownię gazową, pracownię komputerową, zaadoptowano piwnicę na salę ćwiczeń siłowych.

We wrześniu 1999 roku rozpoczęło działalność Gimnazjum w Nowym Mieście nad Wartą prowadzące oddziały zamiejscowe przy wszystkich szkołach podstawowych na terenie gminy. Po utworzeniu we wrześniu 2000 r. Gimnazjum w Chociczy, Gimnazjum w Nowym Mieście nad Wartą obejmuje swym zasięgiem obwody szkół podstawowych w Nowym Mieście nad Wartą, w Klęce i Kolniczkach. Od 1 września 2001 r. cała młodzież gimnazjalna z tego terenu odbywała zajęcia w budynku szkoły w Nowym Mieście nad Wartą, natomiast dzieci młodsze z Nowego Miasta i Wolicy Koziej uczęszczały do Szkoły Podstawowej w Klęce.

Z początkiem roku szkolnego 1999/2000 utworzono przy szkole w Nowym Mieście nad Wartą Filię Zespołu Szkół Zawodowych im. Hipolita Cegielskiego w Środzie Wlkp. Do klas wielozawodowych zasadniczej szkoły zawodowej uczęszczała przede wszystkim młodzież z terenu gmin Nowe Miasto nad Wartą i Krzykosy. Uchwała Rady Powiatu Średzkiego dotyczącą sieci szkół stwierdzała, że istnieje możliwość utworzenia w Nowym Mieście nad Wartą klas liceum profilowanego. Od 1 września 2002 r. w nowomiejskiej szkole pojawił się oddział liceum profilowanego o profilu Zarządzanie informacją. Nowomiejskie oddziały zamiejscowe Zespołu Szkół Zawodowych im. Hipolita Cegielskiego obejmowały wówczas również technikum dla dorosłych.

Oferta szkół ponadgimnazjalnych w Nowym Mieście nad Wartą wychodziła naprzeciw oczekiwaniom środowiska, co stworzyło szansę na zaistnienie placówki oświatowej niedużej, a przez to bezpiecznej dla uczniów i znajdującej się blisko ich miejsca zamieszkania.

Budynek nowomiejskiej szkoły, który musiał pomieścić oddziały gimnazjum, liceum profilowanego, zasadniczej szkoły zawodowej oraz technikum dla dorosłych był zbyt mały i nauka odbywała się w systemie dwuzmianowym. W 2003 r. Rada Powiatu Średzkiego i Rada Gminy Nowe Miasto nad Wartą podjęły uchwałę w sprawie współfinansowania rozbudowy części dydaktycznej nowmiejskiej szkoły. Prace budowlane rozpoczęły się w listopadzie 2005 r., a już 14 października 2006 r. nowy blok dydaktyczny oddano do użytku.

W 2007 r. w Nowym Mieście nad Wartą utworzono Zespół Szkół obejmujący Gimnazjum, Technikum i Zasadniczą szkołę zawodową. Na rok szkolny 2007/2008 przeprowadzono po raz pierwszy nabór do klasy I Technikum i klasy I Zasadniczej szkoły zawodowej w Nowym Mieście nad Wartą i tym samym rozpoczął się proces wygaszania oddziałów zamiejscowych szkoły średzkiej.

Od 2009 r. nowomiejska szkoła korzysta z nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej, w której poza wydarzeniami sportowymi organizuje się również uroczystości i imprezy szkolne oraz środowiskowe.

Utworzenie w Nowym Mieście nad Wartą szkół ponadgimnazjalnych oraz rozbudowa szkoły o budynek dydaktyczny i hol oraz halę widowiskowo-sportową to efekty starań ówczesnego dyrektora Zdzisława Jędrzaka.

W roku szkolnym 2016/2017 nie utworzono klasy I technikum. W 2019 roku mury nowomiejskiej szkoły opuścili ostatni absolwenci technikum.

W wyniku reformy systemu oświaty przeprowadzonej w 2017 r. od roku szkolnego 2017/2018 do szkoły w Nowym Mieście nad Wartą wróciła szkoła podstawowa, a rozpoczęło się wygaszanie oddziałów gimnazjum. W nowomiejskiej szkole podstawowej rozpoczęli naukę uczniowie trzech klas: I oraz IV i VII. W kolejnych latach rozszerzał się zestaw klas szkoły podstawowej. Od roku szkolnego 2024/2025 w Nowym Mieście nad Wartą funcjonuje szkoła podstawowa obejmująca wszystkie klasy od I - VIII. Zasadnicza szkoła zawodowa stała się branżową szkołą I stopnia.

W 2021 r. infrastruktura sportowa szkoły została poszerzona o boisko wielofunkcyjne ze sztuczną nawierzchnią.

W 2023 r. zakończyła się inwestycja wykonania termoizolacji najstarszej części obiektu szkolnego, która nowomiejskiej oświacie służy od 1966 r.

Obecnie w Zespole Szkół w Nowym Mieście nad Wartą funkcjonują oddziały szkoły podstawowej i branżowej szkoły I stopnia.